گندیدگی سم در گوسفندان؛ پیشگیری، علل و روش‌های درمانی در دوره پرواربندی
مقدمه
گندیدگی سم یکی از بیماری‌های رایج و آزاردهنده در بین گوسفندان است که اگر به‌موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند زیان زیادی به دامدار وارد کند. این بیماری بیشتر در فصول مرطوب یا در مکان‌هایی با بهداشت پایین اتفاق می‌افتد. اگر گوسفند به گندیدگی سم مبتلا شود، به سختی حرکت می‌کند، اشتهایش کاهش می‌یابد و به‌تبع آن وزن‌گیری مناسب نخواهد داشت. این مسئله در دوره پرواربندی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، چراکه هدف اصلی در این دوره، رسیدن به وزن مطلوب در زمان مشخص است. در ادامه به بررسی علل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان گندیدگی سم می‌پردازیم.
گندیدگی سم چیست؟
گندیدگی سم، که در زبان علمی با نام «فوت‌رت» (Footrot) شناخته می‌شود، نوعی عفونت باکتریایی است که در ناحیه بین دو پنجه سم گوسفند ایجاد می‌شود. این بیماری به‌تدریج باعث التهاب، قرمزی، زخم، چرک و بوی نامطبوع در ناحیه سم می‌شود و اگر درمان نشود، می‌تواند به افتادن ناخن سم و در مواردی حتی مرگ دام منجر شود.
دو نوع باکتری عامل این بیماری هستند:
- Fusobacterium necrophorum (باکتری اولیه موجود در محیط و مدفوع دام)
- Dichelobacter nodosus (عامل اصلی گندیدگی سم)
این دو باکتری زمانی که شرایط مناسب مثل رطوبت بالا و آلودگی وجود داشته باشد، با هم ترکیب شده و باعث بروز بیماری می‌شوند.
چرا گندیدگی سم در دوره پرواربندی مهم است؟
در دوره پرواربندی، هدف افزایش سریع و به‌صرفه وزن دام است. اگر دام دچار گندیدگی سم شود:
- به‌دلیل درد، کمتر حرکت می‌کند و کمتر غذا می‌خورد.
- وزن‌گیری‌اش کاهش می‌یابد یا متوقف می‌شود.
- مدت زمان دوره پرواربندی افزایش می‌یابد و هزینه خوراک بالا می‌رود.
- استفاده از دارو و ویزیت دامپزشک باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود.
- ممکن است دام از بازار فروش خارج شود یا با قیمت پایین‌تر فروخته شود.
بنابراین، بیماری گندیدگی سم، به‌طور مستقیم بر سودآوری دوره پرواربندی تأثیر می‌گذارد.
علائم گندیدگی سم
شناخت زودهنگام علائم این بیماری نقش مهمی در کنترل و درمان آن دارد. برخی از مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- لنگی و بی‌میلی به حرکت
- تورم بین دو پنجه سم
- قرمزی و التهاب
- زخم یا پوسته‌ریزی
- بوی بسیار بد از ناحیه سم
- ترشح چرک
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن
در صورت مشاهده این علائم، دام باید سریعاً از بقیه جدا شده و مورد درمان قرار گیرد.
عوامل بروز گندیدگی سم
شرایط محیطی و مدیریتی نقش مهمی در بروز این بیماری دارند. برخی از عوامل مؤثر عبارت‌اند از:
- رطوبت بالا: مکان‌های مرطوب و گِلی، به‌خصوص در فصول بارندگی، باعث نرم شدن بافت سم و نفوذ آسان باکتری‌ها می‌شود.
- بهداشت پایین جایگاه: آغل‌هایی که تمیز نمی‌شوند یا فاقد زه‌کشی هستند، محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کنند.
- سم‌های بلند و چیده‌نشده: سم‌هایی که بلند شده‌اند یا به‌درستی چیده نشده‌اند، فضای بسته‌ای برای رشد باکتری ایجاد می‌کنند.
- ورود دام‌های آلوده به گله: دام‌های خریداری‌شده ممکن است ناقل بیماری باشند.
- سیستم ایمنی ضعیف: گوسفندان ضعیف یا تازه‌وارد در دوره پرواربندی بیشتر در معرض بیماری قرار دارند.
پیشگیری از گندیدگی سم
پیشگیری از این بیماری، به‌مراتب ساده‌تر و ارزان‌تر از درمان آن است. راهکارهای پیشگیرانه عبارت‌اند از:
خشک و تمیز نگه داشتن جایگاه
یکی از مهم‌ترین اصول در دوره پرواربندی، خشک بودن بستر است. می‌توان از پوشش‌هایی مانند خاک‌اره، کاه یا آهک برای کاهش رطوبت استفاده کرد. زه‌کشی مناسب نیز در کنترل رطوبت بسیار مؤثر است.
اصلاح منظم سم
سم گوسفند باید هر ۴۰ تا ۶۰ روز یک‌بار بررسی و در صورت نیاز چیده شود. این کار از ایجاد حفره‌های بسته که محل تجمع باکتری هستند جلوگیری می‌کند.
وان ضدعفونی سم
استفاده از وان سم حاوی محلول‌های ضدعفونی مانند کات کبود (سولفات مس) یا فرمالین، به‌صورت منظم (هر ۲ هفته یک‌بار) باعث پیشگیری از بروز بیماری می‌شود.
قرنطینه دام جدید
گوسفندانی که به تازگی وارد گله می‌شوند باید به مدت حداقل ۱۰ تا ۱۴ روز قرنطینه شوند و در این مدت تحت نظر باشند.
تغذیه مناسب
در دوره پرواربندی، استفاده از جیره متعادل حاوی مواد معدنی و ویتامین‌ها، به تقویت سیستم ایمنی دام کمک می‌کند.
درمان گندیدگی سم
اگر بیماری اتفاق افتاد، درمان به‌موقع بسیار مهم است. مراحل درمان شامل موارد زیر است:
شست‌وشو و تمیز کردن ناحیه آسیب‌دیده
با آب گرم و ضدعفونی‌کننده ناحیه بین پنجه‌ها را به‌خوبی بشویید. در صورت وجود زخم یا چرک، با چاقوی تمیز زخم را باز کرده و ترشحات را تخلیه کنید.
استفاده از داروهای موضعی
پاشیدن پودر تتراسایکلین یا اسپری آنتی‌بیوتیکی مخصوص دام در محل زخم، تأثیر زیادی در کنترل عفونت دارد.
بانداژ (در صورت نیاز)
در موارد شدید، می‌توان محل زخم را با گاز استریل بسته و چند روز در حالت بانداژ نگه داشت.
درمان عمومی با تزریق آنتی‌بیوتیک
در صورت پیشرفت بیماری یا تب، دام باید تحت نظر دامپزشک از داروهایی مانند پنی‌سیلین یا اکسی‌تتراسایکلین تزریقی استفاده کند.
جداسازی دام بیمار
برای جلوگیری از انتقال بیماری به سایر دام‌ها، گوسفند بیمار باید تا زمان بهبودی در محل جداگانه نگه‌داری شود.
توصیه‌های ویژه برای دامداران در دوره پرواربندی
- پیش از شروع پرواربندی، دام‌ها را معاینه کنید و در صورت وجود علائم بیماری، درمان را آغاز نمایید.
- کف آغل را همواره خشک و تمیز نگه دارید.
- از وان ضدعفونی استفاده کنید، به‌خصوص در ابتدای دوره پرواربندی.
- وزن دام‌ها را به‌صورت هفتگی ثبت کنید تا کاهش وزن غیرعادی شناسایی شود.
- دام‌های لنگ را سریع جدا کرده و بررسی کنید.
- مدت دوره پرواربندی را با توجه به سلامت گله و افزایش وزن دام‌ها تنظیم کنید تا از زیان‌های احتمالی پیشگیری شود.
نتیجه‌گیری
گندیدگی سم یکی از مشکلات رایج و مهم در دامداری به‌ویژه در دوره پرواربندی است. این بیماری به‌طور مستقیم بر تغذیه، رشد، و وزن‌گیری دام‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. با رعایت اصول بهداشتی، کوتاه کردن منظم سم، استفاده از وان‌های ضدعفونی و درمان سریع، می‌توان این بیماری را کنترل کرده و از زیان‌های اقتصادی جلوگیری کرد.
در نهایت، همیشه باید به یاد داشت که در پرواربندی، سلامتی سم مساوی با حرکت دام، غذا خوردن بهتر و رشد بیشتر است. پس سلامت سم، سلامت سرمایه است.
