مقدمه
پرواربندی بره یکی از مهم‌ترین مراحل در دامداری برای افزایش درآمد و بهره‌وری اقتصادی است. در این مسیر، موفقیت زمانی حاصل می‌شود که پرورش‌دهنده با برنامه‌ریزی دقیق و توجه به جزئیات، از روز اول تا روز آخر دوره پرواربندی بره‌ها را به‌درستی مدیریت کند. یکی از مسائل بسیار مهمی که در همان ابتدا باید انجام شود، وزن‌کشی دقیق و تفکیک وزنی بره‌ها است. این کار به ما کمک می‌کند تا بره‌ها را براساس وزن و شرایط بدنی در گروه‌های مناسب قرار دهیم و بتوانیم برای هر گروه برنامه غذایی دقیق‌تری داشته باشیم.
هدف اصلی این مقاله، آموزش نکات عملی و کاربردی برای دامداران است؛ به‌گونه‌ای که بدون پیچیدگی‌های علمی، بتوانند یک دوره موفق پرواربندی را برنامه‌ریزی و اجرا کنند. در این مقاله، دوره پرواربندی به چند بخش مهم تقسیم شده و برای هر بخش، اقدامات لازم توضیح داده شده است.
بخش اول: شروع دوره پرواربندی بره
در روز اول ورود بره‌ها به جایگاه پرواربندی، باید چند اقدام مهم و فوری انجام داد. اولین کار، بررسی سلامت ظاهری بره‌ها و جداسازی بره‌های ضعیف یا مشکوک به بیماری است. این موضوع هم به نفع خود بره‌های بیمار است و هم باعث جلوگیری از انتشار بیماری به بقیه دام‌ها می‌شود.
در همان روزهای اول باید وزن‌کشی انجام شود و بره‌ها بر اساس وزن بدن در چند گروه طبقه‌بندی شوند. این کار کمک می‌کند تا بتوانیم برنامه غذایی متناسب با وزن و رشد مورد انتظار برای هر گروه تنظیم کنیم. از طرفی، پایش مستمر وضعیت سلامت دام‌ها در شروع دوره بسیار حیاتی است. در صورت بروز علائم اسهال، بی‌حالی یا تب، باید بلافاصله اقدامات درمانی صورت گیرد.
تغییر ناگهانی جیره غذایی در این مرحله به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. باید به بره‌ها زمان داده شود تا به محیط جدید و نوع تغذیه عادت کنند. دوره عادت‌پذیری معمولاً ۱۰ تا ۱۵ روز طول می‌کشد.
بخش دوم: دوره عادت‌پذیری (روزهای ۳ تا ۱۵)
دوره عادت‌پذیری که در واقع از روز اول ورود دام به دوره پرواربندی آغاز می گردد، یکی از حساس‌ترین مراحل پرواربندی بره‌هاست. در این بازه، هدف اصلی ما این است که بره‌ها به محیط جدید، نوع خوراک، آب و مدیریت جایگاه عادت کنند. اگر این مرحله به‌خوبی مدیریت شود، ادامه‌ی دوره با مشکلات کمتر و رشد بهتر دام‌ها همراه خواهد بود.
یکی از مهم‌ترین اقدامات در این دوره، انگل‌زدایی بره‌ها است. خیلی از بره‌ها با انگل‌های داخلی یا خارجی وارد جایگاه می‌شوند و اگر این موضوع کنترل نشود، هم باعث کاهش رشد آن‌ها می‌شود و هم ممکن است دام‌های سالم را آلوده کند. توصیه می‌شود در همان ابتدای این دوره، بر اساس نظر دامپزشک، داروی ضد انگل تجویز و استفاده شود.
در کنار آن، باید برنامه واکسیناسیون و اقدامات پیشگیرانه دیگر نیز انجام شود؛ مخصوصاً اگر در منطقه بیماری‌هایی مثل تب برفکی یا آنتروتوکسمی شیوع دارد.
از نظر تغذیه، در این دوره باید افزایش جیره به‌صورت تدریجی انجام شود. از روز سوم دوره پرواربندی، جیره با مقدار کم کنسانتره و در حد 1 درصد وزن بره (مثلا 400 گرم در روز برای بره 40 کیلویی) شروع می‌شود و تا روز ششم به همین صورت ادامه می یابد. از روز هفتم، روند افزایش به‌صورت زیر ادامه می‌یابد:
- روز هفتم و هشتم: هر روز ۵۰ گرم به جیره کنسانتره اضافه می‌شود
- روز نهم: افزایش متوقف شده و دام‌ها با همان مقدار روز قبل تغذیه می‌شوند
- همین روند (دو روز افزایش، یک روز توقف) تا پایان روز ۱۶ ادامه می‌یابد تا جیره روزانه به حدود ۸۵۰ گرم برای هر بره برسد.
در این دوره باید بره‌ها به‌دقت رصد شوند؛ اگر علائمی مثل نفخ، کاهش اشتها، یا بی‌حالی مشاهده شد، افزایش جیره متوقف و با دامپزشک مشورت شود.
همچنین، مصرف آب باید در دسترس و تمیز باشد. باید توجه داشت که وجود نمک اضافی یا یونجه زیاد در جیره ممکن است مصرف آب را بیش از حد افزایش داده و باعث خیس شدن بستر شود. این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی مثل گندیدگی سم یا عفونت‌های پوستی شود که باید از همان ابتدا پیشگیری شود.
پایان این دوره زمانی است که بره‌ها به خوبی به نوع جیره و محیط عادت کرده‌اند و آماده ورود به مرحله بعدی یعنی افزایش جدی‌تر خوراک و رشد سریع‌تر هستند.
بخش سوم: دوره پس از عادت‌پذیری (روزهای ۱۷ تا حدود ۳۰)
در این مرحله، بره‌ها به‌خوبی به محیط، نوع خوراک و مدیریت جایگاه عادت کرده‌اند و حالا زمان آن است که تمرکز بیشتری روی رشد آن‌ها گذاشته شود. هدف اصلی در این دوره، افزایش تدریجی جیره پرواری تا رساندن میزان روزانه خوراک کنسانتره به سطح 3.5 تا 4 درصد وزن بره می باشد.
فرآیند افزایش جیره در این دوره به شکل زیر برنامه‌ریزی می‌شود:
- از روز ۱۷، در صورتی که در دوره عادت‌پذیری مشکلی در گله مشاهده نشده باشد، روند افزایش خوراک با افزایش روزانه ۵۰ تا ۷۰ گرم به مدت دو روز و سپس یک روز بدون افزایش انجام می‌شود.
- این روند ادامه پیدا می‌کند تا جیره کنسانتره روزانه به 3.5 تا 4 درصد وزن بره برسد.
رسیدن به این سطح از تغذیه باید با احتیاط و نظارت دقیق انجام شود. اگر در حین افزایش جیره نشانه‌هایی از ناراحتی گوارشی مثل اسهال، کاهش اشتها یا علائم اسیدوز مشاهده شود، باید فوراً روند افزایش متوقف و شرایط بررسی شود.
در این دوره همچنان نیاز به پایش روزانه دام‌ها وجود دارد؛ چرا که هر گونه تغییر رفتاری، کاهش مصرف خوراک یا کاهش تحرک ممکن است نشانه‌ای از بروز بیماری باشد. اگر بستر دام‌ها در اثر افزایش خوراک خیس شود، باید سریعاً نسبت به اصلاح مدیریت بستر اقدام شود. خیس بودن بستر در این مرحله می‌تواند به مشکلاتی مانند گندیدگی سم یا بیماری‌های قارچی و باکتریایی منجر شود که هم روند رشد دام را مختل می‌کند و هم هزینه‌های درمانی اضافی به دنبال دارد.
تغذیه در این دوره باید کاملاً متعادل باشد. استفاده از مکمل‌های معدنی، ویتامین‌ها، و منابع فیبری مناسب در کنار کنسانتره، نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات گوارشی دارد. همچنین باید مراقب بود که سطح نمک و پروتئین جیره بیش از حد نیاز دام نباشد تا از ادرار بیش از حد و در نتیجه خیس شدن بستر جلوگیری شود.
در پایان این دوره، اگر بره‌ها بدون مشکل به مصرف مناسب جیره کنسانتره در روز رسیده باشند، می‌توان با خیال راحت وارد مرحله بعدی یعنی اواسط دوره پرواربندی شد که در آن هدف تثبیت وزن‌گیری و حفظ سلامت دام در کنار افزایش بهره‌وری اقتصادی است.
بخش چهارم: اواسط دوره پرواربندی (از روز 30 ام تا حدود ۴۵ روزگی دوره)
در این مرحله، بره‌ها به سطح کامل جیره پرواری یعنی مصرف کنسانتره به میزان 3.5 تا 4 درصد وزن بره در روز رسیده‌اند. حالا مهم‌ترین هدف، تثبیت افزایش وزن، حفظ سلامت بره‌ها، و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند اسیدوز است که ممکن است در اثر تغذیه سنگین یا شرایط محیطی نامناسب ایجاد شوند.
از ابتدای این مرحله، اگر وضعیت دام‌ها پایدار و مناسب باشد، می‌توان روند افزایش خوراک را ادامه داد تا از ظرفیت رشد دام نهایت استفاده شود. روش پیشنهادی در این بخش به شرح زیر است:
- یک روز، افزایش ۱۰۰ گرم کنسانتره
- سپس ۵ روز بدون افزایش، تا سیستم گوارشی دام فرصت هماهنگی با جیره جدید را داشته باشد.
این الگوی افزایش می‌تواند تا پایان دوره ادامه یابد، البته به شرطی که در دام‌ها نشانه‌ای از بروز اسیدوز یا سایر اختلالات گوارشی مشاهده نشود.
در این مرحله، چند نکته بسیار مهم باید مورد توجه قرار گیرد:
- پایش دقیق مصرف خوراک: کاهش مصرف غذا می‌تواند علامتی از شروع بیماری باشد. اگر دام به طور ناگهانی اشتها را از دست بدهد، باید فوراً علت بررسی شود.
- بررسی وضعیت بستر: از آن‌جایی که جیره سنگین‌تر شده، حجم دفع ادرار و فضولات بیشتر است. در نتیجه بستر باید خشک، تمیز و قابل جذب رطوبت باشد. هرگونه خیس شدن بیش از حد، زمینه‌ساز بیماری‌های سم، عفونت‌های پوستی و استرس دام می‌شود.
- تثبیت رشد و وزن‌گیری: در این بخش، باید به‌طور منظم وزن‌کشی انجام شود و بره‌ها بر اساس وزن، تفکیک شوند. این کار کمک می‌کند تا دام‌های ضعیف‌تر را زودتر شناسایی کرده و جیره آن‌ها را جداگانه مدیریت کنیم.
- مدیریت پیشگیرانه بیماری‌ها: تزریق واکسن‌ها (در صورت نیاز)، بررسی سلامت عمومی دام، مراقبت از سم‌ها و نظافت جایگاه از جمله کارهای روزمره‌ای هستند که نباید در این دوره نادیده گرفته شوند.
اواسط دوره، اهمیت بالایی در مدیریت اقتصادی پرواربندی دارد. چرا که یک اشتباه ساده در خوراک‌دهی یا نظارت، می‌تواند رشد دام را متوقف کرده یا حتی باعث تلفات شود. از طرف دیگر، مدیریت درست در این مرحله، نقش کلیدی در افزایش راندمان تولید و رسیدن به وزن مناسب در مدت زمان کوتاه دارد.
بخش پنجم: اواخر دوره پرواربندی (۱۰ تا ۱۵ روز پایانی دوره)
در اواخر دوره پرواربندی، بره‌ها به وزن مناسبی نزدیک شده‌اند و اغلب به حداکثر مصرف جیره پرواری رسیده‌اند. این مرحله، زمان تثبیت وزن، نگهداری دام در شرایط پایدار و آماده‌سازی برای پایان دوره و فروش است. در واقع، تمرکز اصلی در این بخش بر حفظ سلامت، جلوگیری از کاهش وزن، و کنترل کیفیت لاشه قرار دارد.
ویژگی‌های این دوره:
- ثبات در تغذیه: میزان جیره نباید افزایش یابد، مگر در شرایط خاص و بر اساس وضعیت دام. در این بازه، خوراک با همان مقدار قبلی (که ممکن است تا ۱۶۰۰ گرم یا بیشتر نیز رسیده باشد) به صورت منظم ادامه پیدا می‌کند.
- افزایش دقت در بررسی سلامت بره‌ها: چون زمان کمی برای اصلاح شرایط باقی مانده، کوچک‌ترین علائم بیماری یا کاهش اشتها باید فوراً رسیدگی شود. مشکلاتی مانند نفخ، اسیدوز، یا عفونت سم در این دوره می‌توانند منجر به کاهش وزن یا افت کیفیت لاشه شوند.
- کنترل بستر و محیط نگهداری: به دلیل سطح بالای تغذیه، تولید فضولات همچنان زیاد است. بستر باید خشک و تمیز بماند تا بره‌ها در آرامش باشند. خیس بودن بستر در این مرحله می‌تواند موجب گندیدگی سم، کاهش مصرف خوراک و استرس شود که مستقیماً بر سود نهایی تأثیر می‌گذارد.
- مدیریت وزن و فروش: پیشنهاد می‌شود که در این مرحله بره‌ها مجدداً وزن‌کشی و تفکیک شوند. برخی از بره‌ها ممکن است زودتر به وزن مطلوب رسیده باشند و آماده فروش باشند. در چنین مواردی، فروش مرحله‌ای در چند نوبت، می‌تواند سود بیشتری نسبت به فروش یک‌باره داشته باشد.
- کاهش تنش: بهتر است محیط نگهداری کاملاً آرام باشد و از هرگونه استرس مثل جابجایی‌های مکرر، ورود حیوانات غریبه یا تغییر ناگهانی در خوراک جلوگیری شود.
اواخر دوره پرواربندی، مرحله‌ای است که در آن مدیریت دقیق و پیشگیرانه از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بازه زمانی، شما می‌توانید نتیجه تمام زحماتی که در هفته‌های گذشته کشیده‌اید را در قالب افزایش وزن مناسب، سلامت دام و کیفیت لاشه خوب مشاهده کنید. کوچک‌ترین غفلت در این دوره ممکن است سود نهایی را کاهش دهد، پس مراقبت‌های دقیق و منظم کلید موفقیت شما خواهند بود.
بخش ششم: پایان دوره پرواربندی و جمع‌بندی نهایی
با رسیدن به پایان دوره پرواربندی، حالا زمان آن رسیده که نتایج تلاش‌های چند هفته‌ای خود را ارزیابی کنید. این مرحله شامل جمع‌بندی وضعیت دام‌ها، برنامه‌ریزی برای فروش، بررسی سود و زیان و همچنین آماده‌سازی برای دوره بعدی است. اگر برنامه به‌درستی اجرا شده باشد، دام‌ها به وزن مطلوب رسیده‌اند، سلامت آن‌ها حفظ شده و کیفیت لاشه در سطح خوبی قرار دارد.
بر اساس طرح پرواربندی نوین که در مجموعه دامداری سهرابی اجرا می گردد، طول دوره پرواری برای بره های پای پروار 35 تا 40 کیلویی، حدود 2 ماه است. توصیه ما به دامداران این است که دوره پرواری را طولانی تر نکنند، چون پس از دو ماه، ضریب تبدیل افزایش پیدا کرده و دام ها از نظر هزینه و درآمد، کم کم وارد مرحله سربه سر یا حتی ضرر می شوند.
مهم‌ترین اقدامات در پایان دوره:
- وزن‌کشی نهایی بره‌ها: در این مرحله باید تمام بره‌ها وزن‌کشی شوند تا مشخص شود چه تعداد به وزن هدف (مثلاً 60 تا 65 کیلوگرم) رسیده‌اند. این اطلاعات برای تعیین زمان دقیق فروش و ارزیابی موفقیت پرواربندی بسیار ارزشمند است.
- بررسی وضعیت سلامت: بره‌هایی که علائم بیماری یا ضعف دارند باید جدا شده و تحت نظر قرار گیرند. در صورت لزوم می‌توان فروش آن‌ها را به تأخیر انداخت یا جداگانه به بازار عرضه کرد.
- برنامه‌ریزی برای فروش: بسته به شرایط بازار، می‌توان دام‌ها را به صورت مستقیم به کشتارگاه، دلالان یا حتی مصرف‌کنندگان نهایی فروخت. فروش مرحله‌ای نیز می‌تواند سود بیشتری نسبت به فروش یک‌جا ایجاد کند، به‌ویژه اگر بخشی از بره‌ها زودتر به وزن مناسب رسیده باشند.
- جمع‌آوری داده‌ها: تمامی اطلاعات مربوط به مصرف خوراک، افزایش وزن، هزینه‌ها، داروها و نتایج وزن‌گیری‌ها باید ثبت شود. این داده‌ها برای تحلیل عملکرد دوره و بهبود روش‌های آینده حیاتی هستند.
- ارزیابی اقتصادی: سود خالص حاصل از دوره پرواربندی باید بصورت دقیق محاسبه و ارزیابی شود. این محاسبه شامل تمام هزینه‌ها (خوراک، دارو، نیروی کار، تجهیزات و ...) و مقایسه آن با درآمد حاصل از فروش دام‌هاست. اگر همه چیز درست پیش رفته باشد، حاشیه سود خوبی حاصل خواهد شد.
- برنامه‌ریزی برای آینده: با بررسی نقاط قوت و ضعف دوره، می‌توانید دوره‌های بعدی را با دقت بیشتری مدیریت کنید. به‌ویژه اگر افزایش جیره پرواری به‌درستی انجام شده و سلامت دام حفظ شده باشد، تجربه این دوره می‌تواند الگوی خوبی برای تکرار موفقیت باشد.
جمع‌بندی نهایی
پرواربندی بره اگر با برنامه‌ریزی دقیق، رعایت اصول بهداشتی، استفاده درست از جیره پرواری و پایش مستمر انجام شود، یکی از بهترین و سودآورترین فعالیت‌های دامی محسوب می‌شود. این فرآیند، هم به تأمین گوشت سالم برای جامعه کمک می‌کند و هم می‌تواند منبع درآمدی پایدار برای دامدار باشد.
امید است با استفاده از این مقاله، شما بتوانید دوره‌های پرواربندی موفق‌تری را تجربه کنید و با به‌کارگیری روش‌های علمی و تجربی، در مسیر پیشرفت حرفه‌ای گام بردارید.
